Ik had jullie, alweer een tijdje terug, een bericht beloofd over het woord ‘gek’. Want het was de redactieassistent opgevallen dat ik in de laatste afleveringen heel vaak het woord ‘gek’ gebruik. Viel het jullie ook op? Sommige van jullie waarschijnlijk wel, maar een hoop anderen vermoedelijk niet.
Bijna iedereen die ik ken gebruikt het woord ‘gek’ regelmatig, net als de woorden ‘idioot’, ‘achterlijk’ en ‘debiel’. We zijn opgegroeid met dat soort woorden en tot voor kort vond ik het neutrale, of zelfs fijne woorden om te gebruiken. Totdat ik me wat meer ging verdiepen in de oorsprong van deze woorden.
Geschiedenis
Veel woorden in onze taal hebben een geschiedenis die veel zegt over hoe wij door de tijd heen over mensen met een beperking dachten. ‘Gek’, ‘achterlijk’, ‘debiel’, ‘imbeciel’ en ‘idioot’ zijn daar allemaal voorbeelden van. Het woord ‘gek’ heeft bijvoorbeeld alles te maken met hoe we vroeger tegen mensen met psychiatrische problematiek aankeken. Veel andere woorden zijn verbonden met vroegere ideeën over verstandelijke beperkingen. Google maar eens ‘idiot moron imbecile’, en je komt plaatjes tegen als onderstaande. Deze woorden werden vroeger gebruikt om mensen te categoriseren op grond van hun iq. Niet op een neutrale manier, maar om hen weg te zetten als minderwaardig: van minder waarde voor de maatschappij, en het minder waard zijn om te mogen bestaan.
De classificering van mensen in dit soort categorieën blijkt namelijk nauw verbonden te zijn aan eugenetica, zo leerde ik door te luisteren naar de aflevering “Unfit” van de podcast Radiolab. Eugenetica is het streven naar ‘rassenverbetering’ door het verhinderen van de voortplanting van mensen de als minderwaardig werden beschouwd, zoals mensen met een beperking of psychische kwetsbaarheid, zwarte mensen en mensen van kleur. Eugenetica is op haar beurt weer nauw verbonden met de holocaust.
Taalpolitie
Ik vertel dit niet aan jullie om de taalpolitie uit te hangen. Ik zal niet achter je aankomen als het woord ‘gek’ een keertje je mond uit floept. Ik heb zelf de indruk dat validisme nog zo onbekend is bij de meeste mensen dat ik het niet verstandig vind om iedereen meteen hierop aan te gaan spreken. Ik krijg soms de indruk dat veel mensen validisme alleen kennen als ‘iets met woorden die je niet meer mag zeggen’, en dat lijkt me niet de bedoeling.
Nare smaak
Maar als je eenmaal het verhaal achter deze woorden kent, wordt het wel heel moeilijk om ze nog uit te spreken zonder een nare bijsmaak. Uiteindelijk vind ik het dan ook niet OK om zomaar dat soort woorden te gebruiken zonder aandacht te besteden aan de akelige geschiedenissen die eraan ten grondslag liggen. Niet alleen vanwege die geschiedenis, maar ook vanwege de toekomst. Want hoewel we dit soort woorden tegenwoordig niet meer gebruiken om iemand aan de hand van diens iq te classificeren, bedoelen we er nog steeds mee dat we iemand minder intelligent vinden en dat dat een belediging is. Kennelijk koppelen we intelligentie nog steeds aan iemands waarde in deze wereld, iets wat je ook terugziet in het spreken over ‘hoger’ en ‘lager’ onderwijs.
En ook eugenetica is nog lang niet de wereld uit. In dezelfde aflevering van Radiolab blijkt dat het in de Amerikaanse staat West-Virginia tot een paar jaar terug nog toegestaan was om je dochter te steriliseren als zij een genetisch gerelateerde verstandelijke beperking heeft. In de volgende aflevering van Radiolab, met titel “Unnatural selection”, komt een wetenschapper aan het woord die de embryo’s die bij ivf worden teruggeplaatst wil selecteren op grond van hun voorspelde intelligentie.
Leerproces
Taalgebruik is een automatisme, en ik betrap mezelf nog regelmatig op het gebruik van dit soort woorden. Oók in mijn podcasts. Ik heb besloten om dit in de meeste gevallen zo te laten als het om podcasts gaat die ik al langer geleden heb opgenomen. Als het me echt te gortig word dan monteer ik het eruit, maar ik vind het ook belangrijk om in mijn activisme niet te perfectionistisch te zijn, en voor mezelf én voor anderen ruimte te bieden voor een leerproces en voor ontwikkeling. Tegelijkertijd doe ik mijn best om dit soort taalgebruik in de opnames van nu af aan zoveel mogelijk te vermijden.
Uiteindelijk vind ik het belangrijkste dat we ons bewust zijn van de oorsprong van deze woorden, en wat we hiermee eigenlijk zeggen. Want is het niet eigenlijk ontzettend… eh… vreemd, dat we allerlei beperkingen als zoiets ergs zien dat we er mensen mee uitschelden?
Meer weten?
Deze blogs, podcasts en artikelen vond ik zelf nuttig over dit onderwerp. Heb jij nog tips? Laat het vooral weten via social media!
- De aflevering Unfit van podcast Radiolab over de recente geschiedenis van gedwongen sterilisatie in de VS
- De aflevering Unnatural Selection van Radiolab over een wetenschapper die ivf-embryo’s op hun voorspelde intelligentie wil selecteren
- Artikel van Xandra Koster over validisme: scroll naar beneden voor haar uitleg over validistisch taalgebruik
- Blog van Lydia Brown met overzicht van validistische woorden en uitdrukkingen incl. een goede uitleg van hoe we hier mee om kunnen gaan
- Artikel “The Language of Disability” door Laurence Clark en Stephen Marsh
Hoe kijk jij aan tegen validistisch taalgebruik? Probeer je het bewust te vermijden? Reageer via Instagram of Facebook!
Ziek. De podcast 